Adnan Menderes Kimdir? Nereli, Hayatı, Ölümü, İdam Kararı

Adnan Menderes, Türkiye Cumhuriyeti 9. Başbakanı, devlet adamı, siyasetçi. 

1899 yılında Aydın’ın Koçarlı İlçesi Çakırbeyli Köyü’nde doğdu. Babası İbrahim Ethem Bey, annesi Tevhide Hanım’dır. Adnan Menderes çocuk yaşta anne ve babasını verem hastalığından kaybetti. Babaannesi Fatma Fıtnat Hanım tarafından büyütüldü. Babaannesini 26 Şubat 1918 tarihinde kaybetti. Tek kardeşi olan Hatice Melike’de 10 yaşlarında anne ve babası gibi veremden öldü.

Eğitim Hayatı ve Çalışma Yaşamı

İzmir İttihat ve Terakki İdadisi’nde ve Kızılçullu Amerikan Koleji’nde okudu. 1916 yılında askere çağrıldığı için lise öğrenimine ara verdi. 16 Aralık 1916 tarihinde yedek subay talimgâhına alındı. Eğitim sonrası subay adayı olarak 17. Kolordu emrine atandı. 15 Aralık 1917 tarihinde asteğmen oldu. Mondros Mütarekesi’nin imzalanması ile askerlikten terhis edildi.

Milli Mücadele sırasında Yunanlılara karşı Kuva-yı Millîye’ye katıldı.  6 Ekim 1920 tarihinde yeniden askere alındı. Aydın’da cephe gerisinde takım komutanlığı yaptı. 1 Eylül 1921 tarihinde Aydın Askerlik Şubesi inzibat subaylığına atandı. 1 Ağustos 1923 tarihinde ordudan terhis oldu. Adnan Menderes, 26 Ocak 1931 tarihinde milli orduda görev aldığı için “Kırmızı Şeritli İstiklal Madalyası” aldı.

Adnan Menderes’e Hacı Ali Paşa dedesinden Aydın’daki Çakırbeyli Çiftliği miras kaldı. Cumhuriyetin ilk yıllarında bu çiftlikle uğraştı. 1933 yılında milletvekili iken Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi’ne girdi. 1935 yılında mezun oldu. Adnan Menderes 28 Haziran 1934 tarihinde çıkarılan Soyadı Kanunu’nun kabul edilmesi ile önce “Ertekin” soyadını aldı. Daha sonra soyadını “Menderes” olarak değiştirdi.

Siyasi Hayatı

Adnan Menderes, siyasete 9 Eylül 1930 tarihinde kurulan Serbest Cumhuriyet Fırkası’nın Aydın İl Başkanlığı göreviyle girdi. Serbest Cumhuriyet Fırkası’nın kapatılması ile siyasi yaşamını Cumhuriyet Halk Partisi’nde (CHP) sürdürmeye başladı. Cumhuriyet Halk Partisi Aydın İl Başkanı oldu. 25 Nisan 1931 (4. Dönem), 8 Şubat 1935 (5. Dönem), 26 Mart 1939 (6. Dönem), 28 Şubat 1943 (7. Dönem) tarihlerinde yapılan genel seçimlerde Aydın Milletvekili seçildi. Parti içi muhalefetten dolayı Refik Koraltan ve Fuat Köprülü ile birlikte 25 Eylül 1945 tarihinde Cumhuriyet Halk Partisi’nden ihraç edildi.

Demokrat Parti Dönemi Siyaset

7 Ocak 1946 tarihinde kurulan Demokrat Parti (DP) kurucuları arasında yer aldı. 21 Temmuz 1946 (8. Dönem) tarihinde yapılan genel seçimlerde Demokrat Parti Kütahya Milletvekili, 14 Mayıs 1950 (9. Dönem), 2 Mayıs 1954 (10. Dönem) ve 27 Ekim 1957 (11. Dönem) tarihlerinde yapılan genel seçimlerde ise Demokrat Parti İstanbul Milletvekili seçildi.  Adnan Menderes 22 Mayıs 1950 tarihinde 19. Hükümet’i (I. Menderes Hükümeti) kurdu. Türkiye Cumhuriyeti 9. Başbakanı oldu. 9 Mart 1951 tarihinde 20. Hükümet’i, 17 Mayıs 1954 tarihinde 21. Hükümet’i, 9 Aralık 1955 tarihinde 22. Hükümet’i ve 25 Kasım 1957 tarihinde ise 23. Hükümet’i kurdu.  Adnan Menderes, on yıllık Demokrat Parti iktidarında birçok çalışmaya imza attı. Bunlardan bazıları şunlardır:

• Ekonomi alanında devletçilik politikası yerine liberal politikalar izlendi.
• Sanayileşme ve şehirleşme hamleleri başlatıldı. 
• Tarımda makineleşmeye ağırlık verildi.
• Sulama ve enerji için çok sayıda baraj yapıldı.
• Ulaşım, enerji, eğitim, sağlık ve bankacılık alanlarında yatırımlar hızlandırıldı.
• Arapça ezan yasağı kaldırıldı.
• İmam hatip ortaokulu ve liselerinin açılması sağlandı. Kısa sürede çok sayıda okul açıldı.
• Din ve düşünce özgürlüğü konusunda adımlar atıldı.
• NATO’ya üye olundu.
• Türkiye, Yugoslavya, Yunanistan Dostluk ve İşbirliği Antlaşması imzalandı.

1960 İhtilali

Adnan Menderes 27 Mayıs 1960 tarihinde yapılan askeri darbe ile iktidardan indirildi. Cumhurbaşkanı Mahmut Celal Bayar, Demokrat Partili milletvekilleri ve partinin önde gelen yöneticileri Yasıada’ya götürüldü. Adnan Menderes, 14 Ekim 1960 tarihinde yapılan ilk duruşmaya kadar bir hücrede tecrit edildi. Kimse ile görüştürülmedi. Milli Birlik Komitesi tarafından Yassıada’da kurulan mahkeme tarafından ölüm cezasına çarptırıldı.

17 Eylül 1961 tarihinde Bursa sınırları içinde bulunan İmralı Adası’nda asılarak idam edildi. 11 Nisan 1990 tarihinde çıkarılan yasa ile Demokrat Partililerin itibarı iade edildi. Adnan Menderes, Fatin Rüştü Zorlu, Hasan Polatkan; Adnan Menderes’in idam edildiği günde İmralı Adası’ndan alınarak, düzenlenen devlet töreni ile İstanbul Vatan Caddesi’nde hazırlanan anıt mezarlığa nakledildi. 

Eşi ve Çocukları

2 Eylül 1928 tarihinde Fatma Berrin Hanım ile evlendi. Yüksel, Mutlu ve Aydın adında üç çocuk babasıydı.

İngilizce biliyordu.

Kaynakça

https://www.tbmm.gov.tr/yayinlar/basbakanlarimiz_genelkurul_konusmalari/basbakanlarimiz_cilt4.pdf
https://www.tbmm.gov.tr/TBMM_Album/Yeni%20klas%C3%B6r/Cilt1.pdf
https://www.tbmm.gov.tr/TBMM_Album/Yeni%20klas%C3%B6r/Cilt2.pdf
https://www.devletarsivleri.gov.tr/varliklar/dosyalar/eskisiteden/yayinlar/genel-mudurluk-yayinlar/basbakanlik__tarihi.pdf
https://www.devletarsivleri.gov.tr/varliklar/dosyalar/eskisiteden/yayinlar/genel-mudurluk-yayinlar/dunden_bugune_basbakanlik.pdf
https://acikerisim.tbmm.gov.tr/xmlui/handle/11543/2676
https://islamansiklopedisi.org.tr/menderes-adnan
https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/383707
https://www.academia.edu/3394575/Muhalefette_Adnan_Menderes_1945-1950
http://www.mustafadagasan.com/FileUpload/ks307055/File/adnan_menderes.pdf
http://isamveri.org/pdfdrg/D03402/2012_12/2012_SAHINM.pdf
https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/68497