CUMHURBAŞKANLIĞI KABİNE SİSTEMİ NEDİR?
Parlamenter sistem, yarı başkanlık sistemi ve başkanlık sistemi ülkemizde yarım asırdan beri yüksek dille tartışılan konulardan biridir. Özellikle son yarım asırda Türk siyaseti ile özdeşleşen Necmettin Erbakan, Alparslan Türkeş, Süleyman Demirel, Turgut Özal, Recep Tayyip Erdoğan’ın parlamenter sistemin tıkanıklıkları ve çözümü noktasında başkanlık sistemi ile ilgili düşüncülerini yüksek sesle dile getirdikleri bilinmektedir. Özellikle Turgut Özal ve Süleyman Demirel Cumhurbaşkanlığı görev sürelerinde ülkenin yönetim sorunlarının kökeninde parlamenter sisteminin olduğu ve çözümünde başkanlık sistemini önermişlerdir. Her iki liderinde bu konudaki söylemleri parçalanmış siyasi yapı ve güçlü bir kamuoyun olmaması nedeniyle gereken adımları atmalarını mümkün kılmamıştır.
Parlamenter Sistem
Parlamenter sistemde, yasama ve yürütme erklerin ayrımında yumuşak bir ayrımı söz konusudur. Parlamenter sistemde yürütme organı olan bakanlar kurulu meclisin içinden çıkmakta ve meclise karşı sorumluluk taşımaktadır. Hükümet kurulduktan sonra başbakan ve bakanların görev yapabilmesi için meclisten güvenoyu alması gerekir. Hatta yakın bir zamana kadar ülkemizde yürütmenin başı olan cumhurbaşkanının seçimi dahi meclis tarafından yapılmıştır. Parlamenter sistemde bütçe yürütme organı tarafından hazırlanır, meclis tarafından kabul edilir. Yasama organı olan meclis hükümeti soru, gensoru, meclis araştırması, meclis soruşturması gibi yöntemlerle denetlemesi söz konusudur. Öte yandan, hükümetin de kanun tasarıları ile yasama çalışmalarına katılma hakkı söz konusudur.
Başkanlık Sistemi
Başkanlık sisteminde yasama, yürütme ve yargı erklerinin sert ayrımı söz konudur. Başkanlık sisteminde yürütme ve yasama erkleri ayrı ayrı seçimlerle meşruiyetini doğrudan halktan alır. Yasama ve yürütme organlarının görev süreleri sabittir. Her iki erkinde yetki ve sorumlulukları birbiriyle mutlak bir şekilde ayrılmıştır.
Özellikle 1960 sonrası Cumhurbaşkanlarının seçimi, Cumhurbaşkanı bakanlar kurulu arasında yaşanan yetki ve sorumluluk tartışmaları, kısa süreli koalisyon hükümetleri, yürütme ve yasa organı arasındaki çatışmalar, meclisin yasama görevini yerine getirirken yaşanan tıkanıklıklar gibi birçok sorun parlamenter sistemin tartışmaya açılmasına ve çözümün yarı başkanlık veya başkanlık sistemlerinde aranmasına neden olmuştur.
Cumhurbaşkanının Doğrudan Halk Tarafından Seçilmesi
21 Ekim 2007 tarihinde yapılan referandumla Anayasanın ilgili maddeleri değiştirilerek Cumhurbaşkanının doğrudan halkın oyları ile seçilmesinin önü açılmıştır. 24 Haziran 2014 tarihinde yapılan Cumhurbaşkanlığı seçimiyle Cumhurbaşkanı halk tarafından seçilmiş ve Meclis tarafından seçilmesi son bulmuştur. Bir yönüyle Cumhurbaşkanlığı Hükümet Sistemine geçişte önemli bir adım atılmıştır.
Cumhurbaşkanlığı Hükümet Sistemi
16 Nisan 2017 tarihinde yapılan referandumla Anayasanın ilgili maddeleri değiştirilerek Cumhurbaşkanlığı Hükümet Sistemi’ne geçilmiştir. Cumhurbaşkanlığı Hükümet Sistemi, başkanlık sisteminde olduğu gibi erklerin ayrılığı prensibine dayanmaktadır. Yasama ve yürütmenin seçimleri, görev ve yetkileri, seçimlerin yenilenmesi, cumhurbaşkanının kararname çıkarma yetkisi ve bütçe konuları başkanlık sistemleri ile benzer özellikler taşımaktadır. Cumhurbaşkanlığı Hükümet Sistemi, her hangi bir ülkenin yönetim modellemesinin alınmasından ziyade çoğu yönüyle ülkemize özgü bir modeldir.
Seçimlerin Yenilenmesi
Cumhurbaşkanlığı Hükümet Sistemi, Cumhurbaşkanına ve Türkiye Büyük Millet Meclisi’ne seçimleri yenileme yetkisi vermiştir. Yenileme kararını hangi erk verirse versin Cumhurbaşkanlığı seçimlerinin de Türkiye Büyük Millet Meclisi’nin de seçime gitme zorunluluğu bulunmaktadır. Türkiye Büyük Millet Meclisi’nin seçim kararı alabilmesi için üye tam sayısının beşte üç çoğunluğun seçimlere gidilmesi yönünde oy kullanması gerekmektedir.
Partili Cumhurbaşkanı
16 Nisan 2017 tarihinde yapılan referandumla Anayasanın 101. maddesindeki, “Cumhurbaşkanı seçilenin, varsa partisi ile ilişiği kesilir” hükmü kaldırılmıştır. Bu düzenlemeyle yeni Anayasa metnine göre Cumhurbaşkanlarının partili olabilmesinin önü açılmıştır. Yeni düzenlemeyle Cumhurbaşkanı parti başkanı veya sadece bir partinin üyesi olabilmesini sağlamıştır. Cumhurbaşkanları istediği takdirde parti üyesi olmayabilmektedir.
Cumhurbaşkanlığı Kararnamesi
Yeni Anayasa, Cumhurbaşkanına yürütme yetkisine ilişkin konularda Cumhurbaşkanlığı kararnamesi çıkarma yetkisi vermektedir. Anayasanın 106. Maddesi Cumhurbaşkanına, bakanlıkların kurulması, kaldırılması, görevleri ve yetkileri, teşkilat yapısı ile merkez ve taşra teşkilatlarının kurulmasını kararname ile düzenleme yetkisi vermiştir.
Anayasaya göre, temel haklar, kişi hakları ve ödevleri, siyasi haklar ve ödevler, Anayasada münhasıran kanunla düzenlenmesi öngörülen konular, kanunda açıkça düzenlenen konular Cumhurbaşkanlığı kararnamesiyle düzenlenememektedir. Cumhurbaşkanlığı kararnamesi ile kanunlarda farklı hükümler bulunması halinde, kanun hükümleri uygulanmaktadır. Türkiye Büyük Millet Meclisinin aynı konuda kanun çıkarması durumunda, Cumhurbaşkanlığı kararnamesi hükümsüz hale gelmektedir.
Cumhurbaşkanı Yardımcıları
Yeni sistem Cumhurbaşkanına bir veya daha fazla Cumhurbaşkanı yardımcısı atama yetkisi vermektedir. Cumhurbaşkanı yardımcıları, Cumhurbaşkanına karşı sorumludur. Cumhurbaşkanı tarafından verilen görevleri yapmakla yükümlüdür. Cumhurbaşkanı yardımcısı, Cumhurbaşkanının hastalık ve yurt dışına çıkma gibi sebeplerle geçici olarak görevinden ayrılması hallerinde, Cumhurbaşkanına vekâlet eder ve Cumhurbaşkanına ait yetkileri kullanır. Cumhurbaşkanı yardımcısı, Cumhurbaşkanlığı makamının herhangi bir nedenle boşalması halinde, yeni Cumhurbaşkanı seçilene kadar Cumhurbaşkanlığına vekâlet eder ve Cumhurbaşkanına ait yetkileri kullanır. Kırk beş gün içinde Cumhurbaşkanı seçimi yapılır.
Cumhurbaşkanlığı Kabinesi
Cumhurbaşkanı, milletvekili seçilme yeterliliğine sahip olan kişileri bakan olarak atar veya görevden alabilir. Bakanlar, Cumhurbaşkanına karşı sorumludur. Bakanlıkların kurulması, kaldırılması, görevleri ve yetkileri, teşkilat yapısı ile merkez ve taşra teşkilatlarının kurulması Cumhurbaşkanlığı kararnamesiyle düzenlenmektedir.
Politika Kurulları
Cumhurbaşkanlığı Hükümet Sisteminin getirdiği yeniliklerden biri politika kurullarıdır. Politika kurullarının kendi görev alanlarında politika üretmeleri, politikaların uygulama sürecini izlemeleri, yapılan çalışmalarla ilgili Cumhurbaşkanına raporlar hazırlamaları amaçlanmaktadır. Cumhurbaşkanı politika kurulların başkanıdır. En az üç üyeden oluşmakta ve Cumhurbaşkanı tarafından atanmaktadır. Politika kurulları doğrudan Cumhurbaşkanı ile çalışmaktadır. 1 nolu Cumhurbaşkanlığı Teşkilatı Hakkında Cumhurbaşkanlığı Kararnamesi’nde dokuz politika kurulunun kurulması öngörülmüştür.
- Bilim, Teknoloji ve Yenilik Politikaları Kurulu
- Eğitim ve Öğretim Politikaları Kurulu
- Ekonomi Politikaları Kurulu
- Güvenlik ve Dış Politikalar Kurulu
- Hukuk Politikaları Kurulu
- Kültür ve Sanat Politikaları Kurulu
- Sağlık ve Gıda Politikaları Kurulu
- Sosyal Politikalar Kurulu
- Yerel Yönetim Politikaları Kurulu
Cumhurbaşkanlığı Ofisleri
Cumhurbaşkanlığı Kararnamesi’nde verilen görevleri yerine getirmek üzere Cumhurbaşkanlığı’na bağlı özel bütçeli, kamu tüzel kişiliğine haiz, idari ve mali özerkliğe sahip dört ofis kurulmuştur.
- Dijital Dönüşüm Ofisi
- Finans Ofisi
- İnsan Kaynakları Ofisi
- Yatırım Ofisi
16 Nisan 2017 tarihinde yapılan Anayasa değişikliğine göre ilk Cumhurbaşkanlığı ve milletvekili genel seçimleri 24 Haziran 2018 tarihinde yapılmıştır. Cumhurbaşkanlığı seçimlerine Recep Tayyip Erdoğan, Muharrem İnce, Selahattin Demirtaş, Meral Akşener, Temel Karamollaoğlu, Doğu Perinçek aday olmuştur. Cumhur İttifakı’nın adayı olan Recep Tayyip Erdoğan oyların 52,59’unu alarak ilk turda Cumhurbaşkanlığı Hükümet Sistemi’nin ilk Cumhurbaşkanı seçilmiştir. Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan tarafından 9 Temmuz 2018 tarihinde imzaladığı 2018/1 Sayılı Cumhurbaşkanlığı Kararı ile Cumhurbaşkanlığı Kabinesi açıklamıştır.
Cumhurbaşkanlığı Kabinesi
| S | Adı Soyadı | Görevi | Doğum Yeri | Bitirdiği Okul |
| 1 | Fuat Oktay | Cumhurbaşkanı Yardımcısı | Yozgat – Çekerek | Çukurova Üniversitesi İşletme |
| 2 | Abdulhamit Gül | Adalet Bakanı | Gaziantep – Nizip | Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi |
| 3 | Zehra Zümrüt Selçuk | Aile, Çalışma ve Sosyal Hizmetler Bakanı | Ordu | Bilkent Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Ekonomi |
| 4 | Murat Kurum | Çevre ve Şehircilik Bakanı | Ankara | Selçuk Üniversitesi Mühendislik ve Mimarlık Fakültesi İnşaat Mühendisliği |
| 5 | Mevlüt Çavuşoğlu | Dışişleri Bakanı | Antalya – Alanya | Ankara Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi Uluslararası İlişkiler |
| 6 | Fatih Dönmez | Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanı | Bilecik | Yıldız Teknik Üniversitesi Elektrik – Elektronik Fakültesi Elektronik Mühendisliği |
| 7 | Mehmet M. Kasapoğlu | Gençlik ve Spor Bakanı | İstanbul | Marmara Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi İşletme |
| 8 | Berat Albayrak | Hazine ve Maliye Bakanı | İstanbul | İstanbul Üniversitesi İngilizce İşletme |
| 9 | Süleyman Soylu | İçişleri Bakanı | İstanbul | İstanbul Üniversitesi İşletme Fakültesi |
| 10 | Mehmet Nuri Ersoy | Kültür ve Turizm Bakanı | İstanbul | İstanbul Üniversitesi İngilizce İşletme |
| 11 | Ziya Selçuk | Milli Eğitim Bakanı | Ankara | Ankara Üniversitesi Eğitim Bilimleri Fakültesi Eğitimde Psikolojik Hizmetler |
| 12 | Hulusi Akar | Milli Savunma Bakanı | Kayseri | Kara Harp Akademisi |
| 13 | Fahrettin Koca | Sağlık Bakanı | Konya | İstanbul Üniversitesi Tıp Fakültesi |
| 14 | Mustafa Varank | Sanayi ve Teknoloji Bakanı |
Trabzon – Of |
Orta Doğu Teknik Üniversitesi Siyaset Bilimi ve Kamu Yönetimi |
| 15 | Bekir Pakdemirli | Tarım ve Orman Bakanı | İzmir | Bilkent Üniversitesi İşletme Fakültesi |
| 16 | Ruhsar Pekcan | Ticaret Bakanı | Manisa – Demirci | İstanbul Teknik Üniversitesi Elektrik Fakültesi |
| 17 | Mehmet Cahit Turhan | Ulaştırma ve Altyapı Bakanı | Trabzon | Karadeniz Teknik Üniversitesi İnşaat – Mimarlık Fakültesi İnşaat Mühendisliği |
Cumhurbaşkanlığı Kabinesi’nde Yapılan Değişiklikler
| Sıra | Adı Soyadı | Görevi | Doğum Yeri | Bitirdiği Okulu | Atandığı Tarih |
|---|---|---|---|---|---|
| 1 | Adil Karaismailoğlu | Ulaştırma ve Altyapı Bakanı | Trabzon | Karadeniz Teknik Ü. Mühendislik Fakültesi Makine Mühendisliği B. | 28.03.2020 |
| 2 | Lütfi Elvan | Hazine ve Maliye Bakanı | Karaman | İstanbul Teknik Üniversitesi Maden Fakültesi | 10.11.2020 |
| 3 | Derya Yanık | Aile ve Sosyal Hizmetler Bakanı | Osmaniye | İstanbul Üniversitesi Hukuk Fakültesi | 21.04.2021 |
| 4 | Vedat Bilgin | Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanı | Bayburt | Hacettepe Üniversitesi Sosyal ve İdari Bilimler Fakültesi | 21.04.2021 |
| 5 | Mehmet Muş | Ticaret Bakanı | Trabzon | Doğu Akdeniz Üniversitesi İşletme ve Ekonomi Fakültesi İşletme Bölümü | 21.04.2021 |
| 6 | Mahmut Özer | Milli Eğitim Bakanı | Tokat | İstanbul Teknik Ü. (İTÜ) Elektronik ve Haberleşme Mühendisliği Bölümü | 05.08.2021 |
| 7 | Nureddin Nebati | Hazine ve Maliye Bakanı | Şanlıurfa | İstanbul Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi Kamu Yönetimi Bölümü | 02.12.2022 |
| 8 | Bekir Bozdağ | Adalet Bakanı | Yozgat | Selçuk Üniversitesi Hukuk Fakültesi | 29.01.2022 |
| 9 | Vahit Kirişçi | Tarım ve Orman Bakanı | Kahramanmaraş | Çukurova Üniversitesi Ziraat Fakültesi | 03.03.2022 |
Kaynakça
https://www.tccb.gov.tr/kabine/
https://www.tbmm.gov.tr/yayinlar/baskanlik_sistemi.pdf
https://www.tbmm.gov.tr/anayasa/anayasa_2018.pdf
http://www.resmigazete.gov.tr/eskiler/2018/07/20180710-1.pdf
http://www.resmigazete.gov.tr/eskiler/2018/07/20180710-4.pdf
https://setav.org/assets/uploads/2017/02/AnalizCumhurbaskanligiSistemi.pdf
https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/524784
http://www.makalesistemi.com/panel/files/manuscript_files_publish/e61942b4897972dd6a60f8037db34c7c/5e00180f90ca54d0b934501d5cec8dc9/e62ac256c6208af.pdf
http://sbe.balikesir.edu.tr/dergi/edergi/c21s39/c21s39m12.pdf
http://www.seffaflik.org/wp-content/uploads/2018/10/Cumhurba%C5%9Fkanl%C4%B1%C4%9F%C4%B1-H%C3%BCk%C3%BCmet-Sistemi.pdf
http://mecliste.org/mecliste-org-dan/hukumet-sistemi-nedir-yeni-sisteminin-ozellikleri-nelerdir
http://turkishstudies.net/files/turkishstudies/1074510140_1Ak%C4%B1nc%C4%B1Berat-ifs-1-16.pdf
https://docplayer.biz.tr/48346589-Cumhurbaskanligi-hukumet-sistemi.html
https://www.academia.edu/31856055/Sorularla_Cumhurba%C5%9Fkanl%C4%B1%C4%9F%C4%B1_H%C3%BCk%C3%BCmet_Sistemi_2017.pdf
http://www.anayasa.gen.tr/neverland.pdf
https://www.researchgate.net/publication/328571615_CUMHURBASKANLIGI_HUKUMET_SISTEMI_VE_KAMU_YONETIMINE_ETKILERI_Presidential_Government_System_and_Effects_of_Public_Administration
