CUMHURİYET HALK PARTİSİ (CHP)

Cumhuriyet Halk Partisi (CHP), Türkiye Cumhuriyeti Devleti’nin ilk siyasi partisidir.

Mustafa Kemal Atatürk’ün liderliğinde 9 Eylül 1923 tarihinde “Halk Fırkası” olarak kurulmuştur. İlk Genel Başkanı Mustafa Kemal Atatürk’tür.

10 Kasım 1924 tarihinde “Cumhuriyet Halk Fırkası”, 9 Mayıs 1935 tarihinde “Cumhuriyet Halk Partisi” adını almıştır. 1927 yılında yapılan kurultayda “cumhuriyetçilik”, “halkçılık”, “milliyetçilik”, “laiklik”; 1935 yılında yapılan kurultayda ise “devletçilik” ve “devrimcilik” ilkeleri partinin temel ilkeleri olarak belirlenmiştir. 1935 yılında yapılan 4. Kurultay’da bu ilkeler “Kemalizm” olarak tanımlanmış ve 5 Şubat 1937 yılında yapılan anayasa değişikliğiyle anayasaya girmiştir. Parti ambleminde bulunan 6 ok Cumhuriyet Halk Partisi’nin ilkelerini temsil etmektedir.

İsmet İnönü Dönemi

Mustafa Kemal Atatürk’ün ölümü üzerine 26 Aralık 1938 tarihinde toplanan 1. Olağanüstü Kurultay’da İsmet İnönü Cumhuriyet Halk Partisi’nin 2. Genel Başkanı seçilmiştir. “Değişmez Başkan ve Milli Şef” unvanlarını almıştır.

22 Mayıs 1950 tarihine kadar 18 Cumhuriyet Halk Partisi hükümeti kurulmuştur. Bu hükümetlerden 1, 2, 4, 5, 6, 7, ve 8. Hükümetler Mustafa İsmet İnönü, 3. Hükümet Fethi Okyar, 9 ve 10. Hükümetler Mahmut Celal Bayar, 11 ve 12. Hükümetler Refik Saydam, 13 ve 14. Hükümetler Mehmet Şükrü Saraçoğlu, 15. Hükümet Mehmet Recep Peker, 16 ve 17. Hükümetler Hasan Hüsnü Saka ve 18. Hükümet Mehmet Şemsettin Günaltay’ın başbakanlığında kurulmuştur.

1950 tarihine kadar Cumhuriyet Halk Partisi İcraatları

22 Mayıs 1950 tarihine kadar Cumhuriyet Halk Partisi hükümetlerinin yapmış olduğu yapısal düzenlemelerin bir kısmı şunlardır:

• Cumhuriyetin ilanı (29 Ekim 1923)
• Ankara’nın başkent yapılması (13 Ekim 1923)
• İzmir İktisat Kongresi (17 Şubat – 4 Mart 1923)
• Halifeliğin kaldırılması (3 Mart 1924)
• Tevhid-i Tedrisat Kanunu (3 Mart 1924)
• Şer’iye ve Evkaf Vekâleti’nin kaldırılması (3 Mart 1924)
• Diyanet İşleri Başkanlığı’nın kurulması (3 Mart 1924)
• Tekke ve zaviyelerin kapatılması (30 Kasım 1925)
• Şapka Kanunu (25 Kasım 1925)
• Miladi takvimin kabulü (26 Aralık 1925)
• Mecellenin kaldırılması (17 Şubat 1926)
• Medeni Kanun’un kabulü (17 Şubat 1926)
• Borçlar Kanunu (22 Nisan 1926)
• Hukuk Muhakemeleri Usul Kanunu (18 Haziran 1927)
• Anayasadan devletin dini “İslam”dır hükmünün çıkarılması (10 Nisan 1928)
• Harf Devrimi (1 Kasım 1928)
• Ceza Muhakemeleri Usul Kanunu (4 Nisan 1929)
• Kadınlara belediye seçimlerinde seçme ve seçilme hakkının verilmesi (3 Nisan 1930)
• Ezanın Türkçe okunması (18 Temmuz 1932)
• Soyadı Kanunu (21 Haziran 1934)
• Kadınlara genel seçimlerinde seçme ve seçilme hakkının verilmesi (5 Aralık 1934)

1950 Sonrası Cumhuriyet Halk Partsi

Cumhuriyet Halk Partisi, 22 Mayıs 1950 – 27 Mayıs 1960 tarihleri arasında Adnan Menderes hükümetleri ve 30 Mayıs 1960 – 20 Kasım 1961 Cemal Gürsel hükümetleri (Askeri darbe) arasında muhalefette kalmıştır. 20 Kasım 1961 yılından sonra Cumhuriyet Halk Partisi yeniden iktidara gelmiştir. Mustafa İsmet İnönü, 26. Hükümet’i Adalet Partisi koalisyonuyla, 27. Hükümet’i Yeni Türkiye Partisi ve Cumhuriyetçi Köylü Millet Partisi koalisyonuyla kurmuştur. 26. Hükümet Cumhuriyet tarihinin ilk koalisyon hükümetidir. 28. Hükümet Mustafa İsmet İnönü’nün kurduğu son hükümet olmuştur. Mustafa İsmet İnönü, 10 Cumhuriyet hükümeti kurmuştur. 20 Şubat 1965 yılında yapılan seçimleri Adalet Partisi’nin kazanmasıyla Cumhuriyet Halk Partisi için yeniden ana muhalefet dönemi başlamıştır. 

Bülent Ecevit Dönemi

4 Mayıs 1972 tarihinde Cumhuriyet Halk Partisi 5. Olağanüstü Kurultayı yapıldı. Bu kurultayda 14 Mayıs 1972 tarihinde Bülent Ecevit, Mustafa Kemal Atatürk ve Mustafa İsmet İnönü’den sonra Cumhuriyet Halk Partisi’nin 3. Genel Başkanı olmuştur. 37. Hükümet, Bülent Ecevit’in kurmuş olduğu ilk hükümettir. Milli Selamet Partisi koalisyonu ile kurulmuştur. 21 Haziran 1977 tarihinde 40. Hükümet’i kurma yetkisi alan Bülent Ecevit kurmuş olduğu hükümet güvenoyu alamadığı için düşmüştür. Bülent Ecevit’in Başbakanlık yaptığı 42. Hükümet, Cumhuriyet Halk Partisi çatısında kurduğu son hükümet olmuştur.  Bu aynı zamanda Cumhuriyet Halk Partisi’nin liderliğinde kurulan son hükümettir.

Deniz Baykal Dönemi

12 Eylül 1982 tarihinde yapılan askeri darbeyle diğer siyasi partiler gibi Cumhuriyet Halk Partisi de kapatılmıştır. 1992 yılında Doğru Yol Partisi ve Sosyal Demokrat Halkçı Parti koalisyon hükümetinde yapılan yasal düzenleme 12 Eylül askeri darbesinde kapatılan siyasi partilerin yeniden açılmasının önünü açmıştır. 9 Eylül 1992 tarihinde Cumhuriyet Halk Partisi yeniden açılmış ve Deniz Baykal 4. Genel Başkanı seçilmiştir.

Sosyaldemokrat Halkçı Parti İle Birleşme

18 Şubat 1995 tarihinde yapılan Bütünleşme Kurultayı’nda Sosyaldemokrat Halkçı Parti ve Cumhuriyet Halk Partisi birleşmiş ve Cumhuriyet Halk Partisi’nin 5. Genel Başkanı Hikmet Çetin olmuştur. 9 Eylül 1995 yılında yapılan olağan genel kurulda Deniz Baykal yeniden genel başkan seçilmiştir. 18 Nisan 1999 tarihinde yapılan genel seçimlerde Cumhuriyet Halk Partisi’nin parlamento dışında kalması nedeniyle Deniz Baykal genel başkanlıktan istifa etmiştir.

Mehmet Altan Öymen Dönemi

22 Mayıs 1999 tarihinde yapılan olağanüstü kurultayda Cumhuriyet Halk Partisi’nin 6. Genel Başkanı Mehmet Altan Öymen olmuştur. Bu görevini yaklaşık 16 ay sürdürmüş ve yönetim içinde yaşadığı sorunlar nedeniyle seçim kararı almıştır. 30 Eylül 2000 tarihinde yapılan kurultay sonucunda Deniz Baykal yeniden genel başkan olmuştur. Hakkında iddia edilen kaset görüntüleri nedeniyle 10 Mayıs 2010 tarihinde istifa etmiştir. Bu süreçte Cumhuriyet Halk Partisi’ne Cevdet Selvi vekâlet etmiştir.

22 Mayıs 2010 tarihinde yapılan kurultayda Cumhuriyet Halk Partisi’nin 7. Genel Başkanı Kemal Kılıçdaroğlu olmuştur.

Cumhuriyet Halk Partisi Başkanları

Harp Akademisi

Kaynakça

https://www.chp.org.tr/haberler/chp-tarihi Erişim: 01.10.2019
Uslubaş, Tolga (2013) Geçmişten Günümüze Türkiye, Venedik Yayınları, İstanbul
https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/233414 Erişim: 01.10.2019
https://content.chp.org.tr/file/46181.pdf Erişim: 01.10.2019
https://www.tbmm.gov.tr/kutuphane/e_kaynaklar_kutuphane_hukumetler.html Erişim: 01.10.2019
http://file.setav.org/Files/Pdf/20140312150114_12-eylulden-12-hazirana-siyasi-partiler-chp-pdf.pdf Erişim: 01.10.2019
http://acikerisim.agri.edu.tr/xmlui/bitstream/handle/20.500.12501/482/Tam%20Metin/Full%20Text?sequence=1&isAllowed=y Erişim: 01.10.2019
https://www.aa.com.tr/tr/politika/turkiyenin-ilk-siyasi-partisi-96-yasinda/1575328 Erişim: 01.10.2019