Dışişleri Bakanlığı Tarihçesi – Bakanlar Listesi
Dışişleri Bakanlığı Tarihçesi: Bakanlığa ilk atama 1923 yılında yapılmıştır. Geçmişten günümüze Dışişleri Bakanları listesi ve biyografi bağlantıları aşağıdaki tabloda verilmiştir.
Dışişleri Bakanlığı’nın geçmişi Osmanlı Devleti hariciyesi üzerine kurulmuştur. 19. yüzyıla kadar Osmanlı Devleti’nin dışişleri “Reis-ül Küttap”ın yönetiminde idare edilmiştir. Reis-ül Küttap’lık bir grup kâtibin yöneticiliğini yapmak üzere ortaya çıkmış bir makamdır. Dışişleri ile ilgili görevlerinin yanında Osmanlı Devleti’nin yazışmalarını yapmak ve ana kayıtlarını tutmak gibi başkaca görevleri de üstlenmiştir.
Osmanlı Devleti’nde diplomasi yönetiminin sürekli temsil ve karşılılık esaslarına dayalı hale gelmesi III. Selim ile başlamıştır. 1793 yılında ilk Büyükelçilik Londra’da açılmış ve Yusuf Agah Efendi ilk sürekli Osmanlı Büyükelçisi olarak atanmıştır. Daha sonra Paris, Berlin ve Viyana’ya elçiler atanmıştır.
II. Mahmut döneminde, Reis-ül Küttap’lık sisteminin günün diplomatik ihtiyaçlarına uygun olarak yapılandırılması çerçevesinde Tercüme Odası kurulmuştur. Tercüme Odası’nın kurulmasıyla bürokratik ve diplomatik birimlerin ihtiyaç duyduğu insan kaynağının bir kısmının yetiştirilmesi sağlanmıştır. 1836 yılında II. Mahmut’un aldığı kararla Reis-ül Küttap’lık makamının yerine Hariciye Nezareti kurulmuştur. İlk Umur-ı Hariciye Nazırı Yozgatlı Akif Efendi olmuştur.
Büyük Millet Meclisi’nin açıldığı dönemden Cumhuriyetin ilanına kadar geçen sürede yürütme görevini İcra Vekilleri Heyeti (Meclis Hükümeti) yürütmüştür. Büyük Millet Meclisi’nde 2 Mayıs 1920 tarihinde İcra Vekilleri Heyeti’nin oluşumu ve vekillerin nasıl seçileceğini belirleyen dört maddeden oluşan “İcra Vekilleri Suret-i İntıhabına Dair Kanun” kabul edilmiştir. İcra Vekilleri Heyeti, on bir vekaletten oluşturulmuştur. Bunlardan biri de Hariciye Vekaleti’dir. 3 Mayıs 1920 tarihinde Büyük Millet Meclisi’nde yapılan oylamada, I. İcra Vekilleri Heyeti Hariciye Vekilliği’ne Bekir Sami (Kunduh) Bey seçilmiştir.
İCRA VEKİLLERİ HEYETİ HARİCİYE VEKİLLERİ
| Bakanlığın Adı | Bakanlar | Doğum Yeri | Okulu | Görev Süresi |
|---|---|---|---|---|
| Hariciye Vekâleti | Bekir Sami Bey (Kunduh) | Çerkezistan | Paris Siyasal Bilgiler Fakültesi | 03.05.1920-08.05.1921 |
| Hariciye Vekâleti | Yusuf Kemal Bey (Tengirşenk) | Boyabat | İstanbul Mektebi Hukuk | 16.05.1921-25.10.1922 |
| Hariciye Vekâleti | Mustafa İsmet Paşa (İnönü) | İzmir | Erkân-ı Harbiyye | 26.10.1922-27.10.1923 |
Cumhuriyetin ilanıyla beraber meclis hükümeti dönemi sona ermiştir. Cumhurbaşkanı Mustafa Kemal Atatürk, hükümeti kurma görevini Malatya Milletvekili Mustafa İsmet İnönü’ye verdi. Mustafa İsmet İnönü, 30 Ekim 1923 tarihinde ilk Cumhuriyet Hükümeti’ni kurdu. Türkiye Cumhuriyeti’nin ilk Hariciye Vekili olarak Mustafa İsmet İnönü atanmış ve Mustafa İsmet İnönü, Başvekillik ve Hariciye Vekilliği’ni birlikte yürütmüştür.
Türkiye Cumhuriyeti’nin kuruluşundan günümüze kadar Dışişleri Bakanlığı’nın adı bir kaç kere değişikliğe uğramıştır.
1923-1942 yılları arasında “Hariciye Vekâleti”
1942- 1946 yılları arasında “Hariciye Bakanlığı”
1946-1954 yılları arasında “Dışişleri Bakanlığı”
1954-1960 yılları arasında “Hariciye Vekâleti”
1960-1961 yılları arasında “Hariciye Bakanlığı”
1961 – yılından günümüze kadar ise “Dışişleri Bakanlığı” olarak adlandırılmıştır.
DIŞİŞLERİ BAKANLARI LİSTESİ
| Bakanlığın Adı | Bakanlar | Doğum Yeri | Okulu | Parti | Hükümet | Görev Süresi |
|---|---|---|---|---|---|---|
| Hariciye Vekâleti | Mustafa İsmet İnönü | İzmir | Erkân-ı Harbiyye | CHP | I. İnönü | 30.10.1923-06.03.1924 |
| Hariciye Vekâleti | Mustafa İsmet İnönü | İzmir | Erkân-ı Harbiyye | CHP | II. İnönü | 06.03.1924-22.11.1924 |
| Hariciye Vekâleti | Mehmet Şükrü Kaya | İstanköy | İstanbul Mektebi Hukuk | CHP | Okyar | 22.11.1924-03.03.1925 |
| Hariciye Vekâleti | Ahmet Tevfik Rüştü Aras | Çanakkale | Beyrut Tıbbiye Mektebi | CHP | III. İnönü | 03.03.1925-01.11.1927 |
| Hariciye Vekâleti | Ahmet Tevfik Rüştü Aras | Çanakkale | Beyrut Tıbbiye Mektebi | CHP | IV. İnönü | 01.11.1927-27.09.1930 |
| Hariciye Vekâleti | Ahmet Tevfik Rüştü Aras | Çanakkale | Beyrut Tıbbiye Mektebi | CHP | V. İnönü | 27.09.1930-04.05.1931 |
| Hariciye Vekâleti | Ahmet Tevfik Rüştü Aras | Çanakkale | Beyrut Tıbbiye Mektebi | CHP | VI. İnönü | 04.05.1931-01.03.1935 |
| Hariciye Vekâleti | Ahmet Tevfik Rüştü Aras | Çanakkale | Beyrut Tıbbiye Mektebi | CHP | VII. İnönü | 01.03.1935-01.11.1937 |
| Hariciye Vekâleti | Ahmet Tevfik Rüştü Aras | Çanakkale | Beyrut Tıbbiye Mektebi | CHP | I. Bayar | 01.11.1937-11.11.1938 |
| Hariciye Vekâleti | Mehmet Şükrü Saraçoğlu | İzmir | Mekteb-i Mülkiye | CHP | II. Bayar | 11.11.1938-25.11.1939 |
| Hariciye Vekâleti | Mehmet Şükrü Saraçoğlu | İzmir | Mekteb-i Mülkiye | CHP | I. Saydam | 25.01.1939-03.04.1939 |
| Hariciye Vekâleti | Mehmet Şükrü Saraçoğlu | İzmir | Mekteb-i Mülkiye | CHP | II. Saydam | 03.04.1939-09.07.1942 |
| Hariciye Bakanlığı | Numan Menemencioğlu | Bağdat | Lozan Üniversitesi Hukuk Fakültesi | CHP | I. Saraçoğlu | 14.08.1942-09.03.1943 |
| Hariciye Bakanlığı | Numan Menemencioğlu | Bağdat | Lozan Üniversitesi Hukuk Fakültesi | CHP | II. Saraçoğlu | 09.03.1943-16.06.1944 |
| Hariciye Bakanlığı | Hasan Hüsnü Saka | Trabzon | Mülkiye Mektebi | CHP | II. Saraçoğlu | 13.09.1944-07.08.1946 |
| Dışişleri Bakanlığı | Hasan Hüsnü Saka | Trabzon | Mülkiye Mektebi | CHP | Peker | 07.08.1946-10.09.1947 |
| Dışişleri Bakanlığı | Necmettin Sadık Sadak | İstanbul | Lion Üniversitesi İçtimaı ve Siyasi Bilimler | --- | I. Saka | 10.09.1947-10.06.1948 |
| Dışişleri Bakanlığı | Necmettin Sadık Sadak | İstanbul | Lion Üniversitesi İçtimaı ve Siyasi Bilimler | --- | II. Saka | 10.06.1948-16.01.1949 |
| Dışişleri Bakanlığı | Necmettin Sadık Sadak | İstanbul | Lion Üniversitesi İçtimaı ve Siyasi Bilimler | --- | Günaltay | 16.01.1949-22.05.1950 |
| Dışişleri Bakanlığı | Mehmet Fuat Köprülü | İstanbul | Mercan İdadisi | DP | I. Menderes | 22.05.1950-09.03.1951 |
| Dışişleri Bakanlığı | Mehmet Fuat Köprülü | İstanbul | Mercan İdadisi | DP | II. Menderes | 09.03.1951-17.05.1954 |
| Hariciye Vekâleti | Mehmet Fuat Köprülü | İstanbul | Mercan İdadisi | DP | III. Menderes | 17.05.1954-15.04.1955 |
| Hariciye Vekâleti | Mehmet Fuat Köprülü | İstanbul | Mercan İdadisi | DP | IV. Menderes | 09.12.1955-20.06.1956 |
| Hariciye Vekâleti | Fatin Rüştü Zorlu | İstanbul | Cenevre Üniversitesi Hukuk Fakültesi | DP | V. Menderes | 25.11.1957-27.05.1960 |
| Hariciye Bakanlığı | Selim Rauf Sarper | İstanbul | Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi | --- | I. Gürsel | 30.05.1960-05.01.1961 |
| Dışişleri Bakanlığı | Selim Rauf Sarper | İstanbul | Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi | --- | II. Gürsel | 05.01.1961-20.11.1961 |
| Dışişleri Bakanlığı | Selim Rauf Sarper | İstanbul | Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi | CHP | VIII. İnönü | 20.11.1961-26.03.1962 |
| Dışişleri Bakanlığı | Feridun Cemal Erkin | İstanbul | Paris Hukuk Fakültesi | TBMM Dışından | VIII. İnönü | 26.03.1962-25.06.1962 |
| Dışişleri Bakanlığı | Feridun Cemal Erkin | İstanbul | Paris Hukuk Fakültesi | TBMM Dışından | IX. İnönü | 25.06.1962-25.12.1963 |
| Dışişleri Bakanlığı | Feridun Cemal Erkin | İstanbul | Paris Hukuk Fakültesi | TBMM Dışından | X. İnönü | 25.12.1963-20.02.1965 |
| Dışişleri Bakanlığı | Hasan Esat Işık | İstanbul | Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi | --- | Ürgüplü | 20.02.1965-27.10.1965 |
| Dışişleri Bakanlığı | İhsan Sabri Çağlayangil | İstanbul | İstanbul Hukuk Fakültesi | AP | I. Demirel | 27.10.1965-03.11.1969 |
| Dışişleri Bakanlığı | İhsan Sabri Çağlayangil | İstanbul | İstanbul Hukuk Fakültesi | AP | II. Demirel | 03.11.1969-06.03.1970 |
| Dışişleri Bakanlığı | Osman Olcay | İstanbul | Siyasal Bilgiler Okulu | TBMM Dışından | I. Erim | 26.03.1971-11.12.1971 |
| Dışişleri Bakanlığı | Ümit Haluk Bayülken | İstanbul | Ankara Ü. Siyasal Bilgiler Fakültesi | TBMM Dışından | II. Erim | 11.12.1971-22.05.1972 |
| Dışişleri Bakanlığı | Ümit Haluk Bayülken | İstanbul | Ankara Ü. Siyasal Bilgiler Fakültesi | TBMM Dışından | Melen | 22.05.1972-15.04.1973 |
| Dışişleri Bakanlığı | Ümit Haluk Bayülken | İstanbul | Ankara Ü. Siyasal Bilgiler Fakültesi | TBMM Dışından | Talu | 15.04.1973-26.01.1974 |
| Dışişleri Bakanlığı | Turan Güneş | Kocaeli | İstanbul Üniversitesi Hukuk Fakültesi | CHP | I. Ecevit | 26.01.1974-17.11.1974 |
| Dışişleri Bakanlığı | Melih Rauf Esenbel | İstanbul | İstanbul Hukuk Fakültesi | TBMM Dışından | Irmak | 17.11.1974-31.03.1975 |
| Dışişleri Bakanlığı | İhsan Sabri Çağlayangil | İstanbul | İstanbul Hukuk Fakültesi | AP | IV. Demirel | 31.03.1975-21.06.1977 |
| Dışişleri Bakanlığı | Ahmet Gündüz Ökçün | Eskişehir | Ankara Ü. Siyasal Bilgiler Fakültesi Uluslararası İlişkiler B. | CHP | II. Ecevit | 21.06.1977-21.07.1977 |
| Dışişleri Bakanlığı | İhsan Sabri Çağlayangil | İstanbul | İstanbul Hukuk Fakültesi | AP | V. Demirel | 21.07.1977- 05.01.1978 |
| Dışişleri Bakanlığı | Ahmet Gündüz Ökçün | Eskişehir | Ankara Ü. Siyasal Bilgiler Fakültesi Uluslararası İlişkiler B. | CHP | III. Ecevit | 05.01.1978-12.11.1979 |
| Dışişleri Bakanlığı | Hayrettin Erkmen | Giresun | Siyasal Bilgiler Fakültesi | C. Sen. Üyesi | VI. Demirel | 12.11.1979-12.09.1980 |
| Dışişleri Bakanlığı | İlter Türkmen | İstanbul | Ankara Ü. Siyasal Bilgiler Fakültesi | --- | Ulusu | 20.09.1980-13.12.1983 |
| Dışişleri Bakanlığı | Vahit Melih Halefoğlu | Antakya | Ankara Ü. Siyasal Bilgiler Fakültesi | ANAP | I. Özal | 13.12.1983-21.12.1987 |
| Dışişleri Bakanlığı | Ahmet Mesut Yılmaz | İstanbul | Ankara Ü. Siyasal Bilgiler Fakültesi | ANAP | II. Özal | 21.12.1987 – 09.11.1989 |
| Dışişleri Bakanlığı | Ali Hüsrev Bozer | Ankara | Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi | ANAP | Akbulut | 21.02.1990-12.10.1990 |
| Dışişleri Bakanlığı | Ahmet Kurtcebe Alptemoçin | İstanbul | Orta Doğu Teknik Ü. Makine Fakültesi | ANAP | Akbulut | 13.10.1990-23.06.1991 |
| Dışişleri Bakanlığı | İsmail Safa Giray | İzmir | İstanbul Teknik Ü. İnşaat Fakültesi | ANAP | I. Yılmaz | 23.06.1991-20.11.1991 |
| Dışişleri Bakanlığı | Hikmet Çetin | Diyarbakır | Ankara Ü. Siyasal Bilgiler Fakültesi Maliye ve İktisat B. | SHP | VII. Demirel | 20.11.1991-25.06.1993 |
| Dışişleri Bakanlığı | Hikmet Çetin | Diyarbakır | Ankara Ü. Siyasal Bilgiler Fakültesi Maliye ve İktisat B. | SHP | I. Çiller | 25.06.1993-27.07.1994 |
| Dışişleri Bakanlığı | Mümtaz Soysal | Zonguldak | Ankara Ü. Siyasal Bilgiler Fakültesi | SHP | I. Çiller | 27.07.1994-28.11.1994 |
| Dışişleri Bakanlığı | Murat Karayalçın | Samsun | Ankara Ü. Siyasal Bilgiler Fakültesi Maliye İktisat B. | TBMM Dışından | I. Çiller | 12.12.1994-27.03.1995 |
| Dışişleri Bakanlığı | Erdal İnönü | Ankara | Ankara Ü. Fen Fakültesi Fizik – Matematik B. | CHP | I. Çiller | 27.03.1995-05.10.1995 |
| Dışişleri Bakanlığı | Ali Coşkun Kırca | İstanbul | İstanbul Üniversitesi Hukuk Fakültesi | DYP | II. Çiller | 05.10.1995-30.10.1995 |
| Dışişleri Bakanlığı | Deniz Baykal | Antalya | Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi | CHP | III. Çiller | 30.10.1995 – 06.03.1996 |
| Dışişleri Bakanlığı | Emre Gönensay | İstanbul | Robert Koleji, Columbia Üniversitesi | DYP | II. Yılmaz | 06.03.1996-28.06.1996 |
| Dışişleri Bakanlığı | Tansu Çiller | İstanbul | Boğaziçi Üniversitesi Ekonomi Bölümü | DYP | Erbakan | 28.06.1996- 30.06.1997 |
| Dışişleri Bakanlığı | İsmail Cem | İstanbul | Lozan Üniversitesi Hukuk Fakültesi | DSP | III. Yılmaz | 30.06.1997-11.01.1999 |
| Dışişleri Bakanlığı | İsmail Cem | İstanbul | Lozan Üniversitesi Hukuk Fakültesi | DSP | IV. Ecevit | 11.01.1999-28.05.1999 |
| Dışişleri Bakanlığı | İsmail Cem | İstanbul | Lozan Üniversitesi Hukuk Fakültesi | DSP | V. Ecevit | 28.05.1999-12.07.2002 |
| Dışişleri Bakanlığı | Şükrü Sina Gürel | İzmir | Ankara Ü. Siyasal Bilgiler Fakültesi Uluslararası İlişkiler B. | DSP | V. Ecevit | 12.07.2002-18.11.2002 |
| Dışişleri Bakanlığı | Yaşar Yakış | Düzce | Ankara Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi | AK Parti | Gül | 18.11.2002-14.03.2003 |
| Dışişleri Bakanlığı | Abdullah Gül | Kayseri | İstanbul Üniversitesi İktisat Fakültesi | AK Parti | I. Erdoğan | 14.03.2003- 29.08.2007 |
| Dışişleri Bakanlığı | Ali Babacan | Ankara | Ortadoğu Teknik Ü. Endüstri Mühendisliği Bölümü | AK Parti | II. Erdoğan | 29.08.2007-02.05.2009 |
| Dışişleri Bakanlığı | Ahmet Davutoğlu | Konya | Boğaziçi Ü. İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Siyaset Bilimi ve Ekonomi Bölümü | AK Parti | II. Erdoğan | 02.05.2009-06.07.2011 |
| Dışişleri Bakanlığı | Ahmet Davutoğlu | Konya | Boğaziçi Ü. İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Siyaset Bilimi ve Ekonomi Bölümü | AK Parti | III. Erdoğan | 06.07.2011- 29.08.2014 |
| Dışişleri Bakanlığı | Mevlüt Çavuşoğlu | Antalya | Ankara Ü. Siyasal Bilgiler Fakültesi Uluslararası İlişkiler B. | AK Parti | I. Davutoğlu | 29.08.2014- 28.08.2015 |
| Dışişleri Bakanlığı | Feridun Hadi Sinirlioğlu | Giresun | Ankara Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi | --- | II. Davutoğlu | 28.08.2015- 24.11.2015 |
| Dışişleri Bakanlığı | Mevlüt Çavuşoğlu | Antalya | Ankara Ü. Siyasal Bilgiler Fakültesi Uluslararası İlişkiler B. | AK Parti | II. Davutoğlu | 24.11.2015- 24.05.2016 |
| Dışişleri Bakanlığı | Mevlüt Çavuşoğlu | Antalya | Ankara Ü. Siyasal Bilgiler Fakültesi Uluslararası İlişkiler B. | AK Parti | Yıldırım | 24.05.2016- 09.07.2018 |
| Dışişleri Bakanlığı | Mevlüt Çavuşoğlu | Antalya | Ankara Ü. Siyasal Bilgiler Fakültesi Uluslararası İlişkiler B. | --- | I. Erdoğan C. Kabinesi | 09.07.2018- 03.06.2023 |
| Dışişleri Bakanlığı | Hakan Fidan | Ankara | Kara Kuvvetleri Muhabere Okulu | --- | II. Erdoğan C. Kabinesi | 03.06.2023 --- |
Kaynakça
http://www.mfa.gov.tr/_disisleri-bakanlari-listesi.tr.mfa Erişim: 02. 12. 2020
http://www.mfa.gov.tr/turkiye-cumhuriyeti-disisleri-bakanligi-tarihcesi.tr.mfa Erişim: 03. 12. 2020
http://www.mfa.gov.tr/bakanlik-genel.tr.mfa Erişim: 03. 12. 2020
https://www.devletarsivleri.gov.tr/varliklar/dosyalar/eskisiteden/yayinlar/genel-mudurluk-yayinlar/basbakanlik__tarihi.pdf Erişim: 30. 11. 2020
https://www.devletarsivleri.gov.tr/varliklar/dosyalar/eskisiteden/yayinlar/genel-mudurluk-yayinlar/dunden_bugune_basbakanlik.pdf Erişim: 30. 11. 2020
https://www.tbmm.gov.tr/yayinlar/hukumetler/hukumetler_cilt_1.pdf Erişim: 30. 11. 2020
https://www.tbmm.gov.tr/yayinlar/hukumetler/hukumetler_cilt_2.pdf Erişim: 30. 11. 2020
https://www.tbmm.gov.tr/yayinlar/hukumetler/hukumetler_cilt_3.pdf Erişim: 30. 11. 2020
https://www.tbmm.gov.tr/yayinlar/hukumetler/hukumetler_cilt_4.pdf Erişim: 30. 11. 2020
https://www.tbmm.gov.tr/yayinlar/hukumetler/hukumetler_cilt_5.pdf Erişim: 30. 11. 2020
https://www.tbmm.gov.tr/yayinlar/hukumetler/hukumetler_cilt_6.pdf Erişim: 30. 11. 2020
https://www.tbmm.gov.tr/yayinlar/hukumetler/hukumetler_cilt_7.pdf Erişim: 30. 11. 2020
https://www.tbmm.gov.tr/yayinlar/hukumetler/hukumetler_cilt_8.pdf Erişim: 30. 11. 2020
https://www.tbmm.gov.tr/yayinlar/hukumetler/hukumetler_cilt_9.pdf Erişim: 30. 11. 2020
https://www.tbmm.gov.tr/yayinlar/hukumetler/hukumetler_cilt_10.pdf Erişim: 30. 11. 2020
https://islamansiklopedisi.org.tr/hariciye-nezareti Erişim: 03. 12. 2020
https://islamansiklopedisi.org.tr/reisulkuttab Erişim: 03. 12. 2020
https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/342327 Erişim: 03. 12. 2020
